Darowizna a zachowek… Przynajmniej raz w życiu każdy z nas słyszał o jednym i drugim…
- Co mają ze sobą wspólnego?
- Jak dokonanie darowizny wpływa na zachowek i majątek spadkowy i wartość spadku?
- Co, jeśli zmarły dokonał darowizny na rzecz osób niebędących spadkobiercami jeszcze za życia?
- Czy wysokość zachowku zależy od darowizn dokonanych przed śmiercią spadkodawcy?
Na te i inne pytania znajdziesz odpowiedź poniżej – zapraszam do lektury!
Czym jest zachowek? Kto ma roszczenie o zachowek i kiedy należy się zachowek?
Zachowek jest uprawnieniem przysługującym najbliższym spadkodawcy, którzy w jakiś sposób zostali pominięci przed zmarłego w kwestii dziedziczenia. Może być to efekt dwóch sytuacji:
- gdy spadkodawca pozostawił testament, w którym nie uwzględnił ww. najbliższych oraz
- gdy zmarły obdarował jeszcze za życia inne osoby.
Na tym drugim przypadku skupimy się w tym wpisie – jest to bowiem sytuacja dość nietypowa, a jednak szalenie istotna (i powszechna) w praktyce! Wiele osób jest bowiem BŁĘDNIE przekonanych, że jeśli rozdają wszystko (albo większość) przed śmiercią, z tego tytułu zachowku nie będą musieli płacić ich spadkobiercy (którym wcześniej podarowali coś, co normalnie by odziedziczyli, np. przedmiotem darowizny może być nieruchomość). Nic bardziej mylnego, ale o tym więcej za chwilę.
Komu zachowek się należy – czyli kto ma prawa do zachowku? Kto może ubiegać się o zachowek?
Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, zachowek należy się:
- zstępnym,
- małżonkowi oraz
- rodzicom
spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Szczegółowo o tym, czym jest zachowek, komu przysługuje i jak go obliczać pisałem TUTAJ – sprawdź koniecznie, jeśli chcesz jeszcze lepiej zrozumieć ten temat.
A jeśli interesują Cię reguły zapłaty zachowku, sprawdź TEN ARTYKUŁ.
Umowa zamiast sądu? Nie chciej od razu pisać pozwu o zachowek
PS Pamiętaj, że niekoniecznie trzeba od razu „biec” do sądu, aby taki zachowek otrzymać – jeśli możliwe jest zawarcie umowy ze zobowiązanymi do zapłaty, warto to zrobić.
Czym jest darowizna?
Szybka przypominajka, gdybyś jednak miał wątpliwości: darowizna to UMOWA, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Pozwolisz, że na tym zakończę wątek kwestii samej darowizny, gdyż nie to jest przedmiotem tego wpisu. 🙂
Przepisanie majątku za życia a zachowek. Darowizna a zachowek.
Jak już wspomniałem pomysł przepisania całego majątku za życia wcale nie jest sposobem na uchronienie swoich spadkobierców od konieczności uiszczenia zachowku! Dlaczego?
Uzupełnienie zachowku przez obdarowanego – czy należy się zachowek od darowizny? Darowizna a zachowek.
Gdy nie będzie możliwe uzyskanie zachowku od spadkobierców, bo w majątku spadkowym nic nie ma (lub jest za mało), osoba mająca prawo do zachowku może zażądać tzw. uzupełnienia zachowku od obdarowanego. W takim przypadku obdarowany jest zobowiązany do zaspokojenia tego roszczenia. Aby rozwiać wszystkie wątpliwości – oczywiście może się zdarzyć też, że spadkobierca będzie jednocześnie osobą obdarowaną. Warto dodać, że obdarowany jest obowiązany do zapłaty sumy z tytułu zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Wszystko, o czym wspomniałem, ma związek z regułami ustalania wysokości zachowku. Przy obliczaniu kwoty, która należy się uprawnionemu do zachowku, oprócz prawidłowego obliczenia wartości udziału spadkowego, niezwykle ważne jest ustalenie tzw. substratu zachowku. Najlepiej zrozumiesz to na przykładzie, dlatego czytaj dalej.
Darowizna od rodziców, a zachowek dla rodzeństwa – przykład
Załóżmy, że Józef – wdowiec – miał 2 dzieci: córkę Annę i syna Marcina. Marcin nie interesował się ojcem i rzadko miał z nim kontakt, nawet gdy ten bardzo zachorował. Anna z kolei opiekowała się swoim tatą. Józef, mając świadomość, że niedługo umrze, postanowił, że „przepisze” (daruje) swój dom, warty około 500 tys. zł, Annie. Myślał, że dzięki temu uchroni największą część swojego majątku przed synem, nie miał jednak pojęcia o konieczności wydziedziczenia go w testamencie. W ogóle nie sporządził testamentu. Po śmierci Józefa okazało się, że zostawił on jeszcze 50 tys. zł oszczędności, a nie miał żadnych długów.
Pewnie domyślasz się już, że sprawa nie zamknie się na podzieleniu 50 tys. na pół między dzieci Józefa? 🙂
Ponieważ Anna otrzymała za życia ojca jego nieruchomość o dużej wartości, w znaczny sposób obniżyło to spadek „do podziału”. W związku z tym, obliczając tzw. substrat zachowku, dolicza się do spadku NIEKTÓRE darowizny. (Dlaczego tylko niektóre z nich, dowiesz się za chwilę.) Na razie musisz mi uwierzyć, że w powyższym przykładzie darowiznę należy doliczyć, czyli – na potrzeby wyliczenia zachowku – „do podziału” będzie nie 50 000 zł, a 550 000 zł.
PS Wartość przedmiotu darowizny (tutaj: nieruchomości) oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Czyli bierze się pod uwagę stan domu, w jakim był w chwili dokonywania darowizny, ale jego cenę ustala się już na podstawie „dzisiejszych” cen (tzn. z dnia obliczania zachowku). W praktyce odbywa się to w ten sposób, że sąd powołuje biegłego rzeczoznawcę, który odpowiednio wycenia przedmiot darowizny.
Czy darowizna za życia wchodzi w skład spadku?
Widzisz więc, że jeśli w grę wchodzi zachowek, co do zasady darowizna dokonana za życia wchodzi w skład spadku. To stanowi podstawę obliczania wysokości zachowku. Oczywiście nie bezpośrednio, bo nie da się wziąć tych aktywów „z powietrza”, ale właśnie poprzez doliczenie „w głowie” niektórych darowizn do czynnego stanu spadku.
Jakie darowizny należy doliczyć do spadku? To, ile będzie wynosić zachowek, zależy od rodzaju darowizny
Spłata rodzeństwa z darowizny
Przekazanie darowizny dziecku nie implikuje automatycznie konieczności wyrównań finansowych wobec innych potencjalnych spadkobierców, czyli najczęściej rodzeństwa. Każdy ma bowiem prawo do swobodnego zarządzania swoim majątkiem za życia, niezależnie od osobistych czy ekonomicznych okoliczności. Darczyńca, przekazując coś swojemu dziecku, które mogłoby kiedyś odziedziczyć część majątku, nie tworzy przez to zobowiązania do spłaty innych. Chyba, że takie postanowienia zostały zapisane w umowie darowizny. W rezultacie, obdarowane osoby nie są zobowiązane do żadnych działań względem innych członków rodziny, o ile umowa nie stanowi inaczej.
Kwestia „spłaty” i pewnego wyrównania należności może pojawić się dopiero w przypadku śmierci darczyńcy. Tak, jak było to we wcześniej podanym przykładzie. Warto jednak dodać, że osoby obdarowane, które same maja prawo do zachowku, ponoszą odpowiedzialność jedynie do wysokości nadwyżki. A więc tego, co przekracza ich własny zachowek.
Zachowek a darowizna po 10 latach? To zależy, kto był obdarowany
Na koniec wspomnę jeszcze o kwestii darowizny dokonanej wcześniej niż w okresie 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Jeśli takie obdarowanie miało miejsce – to, czy doliczymy taką darowiznę przy obliczaniu zachowku, zależy od osoby, na rzecz której została ona dokonana.
Jeśli była ona dokonana na rzecz spadkobierców lub osób mających prawo do zachowku – 10-letni termin nie ma żadnego znaczenia. Bierze się go bowiem pod uwagę tylko wtedy, jeśli gdy darowizna była dokonana na rzecz innych osób.