Komu przysługuje i ile wynosi zachowek?
Nie oszukujmy się: każda sprawa i każde pytanie o zachowek sprowadza się do jednego pytania: ILE DOSTANĘ? Do tego dochodzi czasem wątpliwość: czy w ogóle dostanę, a jeśli tak – od kogo?
Na wszystkie te pytania postaram się odpowiedzieć najprościej, jak się tylko da! Zaczynamy?
Czym jest zachowek? Komu przysługuje zachowek? Przypadki, kiedy należy się zachowek
Zachowek to świadczenie pieniężne przysługujące określonym bliskim spadkodawcy, którzy zostali w jakiś sposób „pokrzywdzeni” przy dziedziczeniu (a właściwie najczęściej w jego braku). Zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby jego spadkobiercami ustawowymi.
Zachowek należy się, gdy ww. osoby zostały pominięte w testamencie lub ich udział spadkowy jest mniejszy od przysługującej im ustawowo części. Na przykład, gdy dzieci otrzymują mniej, niż wynikałoby to z ustawowego dziedziczenia z powodu testamentu faworyzującego małżonka.
Dochodzić zachowku można także wtedy, gdy nie ma testamentu! Więcej na ten temat znajdziesz w tym artykule: Darowizna a zachowek.
Kto nie ma prawa do zachowku?
- Osoby uznane za niegodne dziedziczenia – jeśli są uznane za takie w wyniku sądowego stwierdzenia, tracą prawo do zachowku.
- Osoby, które odrzuciły spadek – jeżeli ktoś z kręgu spadkobierców zrezygnuje z dziedziczenia, automatycznie traci prawo do zachowku.
- Osoby, które zrzekły się dziedziczenia – zrzeczenie się dziedziczenia poprzez umowę (w formie aktu notarialnego) wyklucza z możliwości ubiegania się o zachowek. To dotyczy również zstępnych osoby, która się zrzekła, chyba że umowa wyłącza takie skutki.
- Małżonek wykluczony od dziedziczenia ustawowego – na przykład w wyniku orzeczenia separacji sądowej. Osoby w separacji sądowej są traktowane podobnie jak rozwiedzione, co wyklucza ich z kręgu uprawnionych do zachowku.
- Osoby wydziedziczone – wydziedziczenie w testamencie oznacza całkowitą utratę prawa do zachowku.
Kto musi zapłacić zachowek?
Najprościej rzecz ujmując, zapłaty zachowku można wymagać od tych osób, które otrzymały coś kosztem uprawnionego.
Obowiązek zapłaty zachowku może więc spoczywać na różnych osobach, w zależności od okoliczności. Do tej grupy należą:
- spadkobiercy testamentowi i ustawowi,
- zapisobiorcy windykacyjni lub
- osoby obdarowane za życia spadkodawcy.
Obliczanie wysokości zachowku: jak obliczyć zachowek
Obliczenie wysokości zachowku nie należy do najłatwiejszych, a nie znając się na prawie spadkowym, łatwo można się pomylić. Postaram się to wyjaśnić najprościej, jak tylko się da.
Ile wynosi zachowek?
Operację ustalania wysokości zachowku można sprowadzić do przemnożenia przez siebie 3 wartości:
- Pierwsza wartość do przemnożenia to tzw. udział zachowkowy.
- Druga z nich jest najprostsza, bo to ułamek określony w Kodeksie cywilnym.
- Trzecią zmienną jest natomiast substrat zachowku.
Gdy już ustalimy, ile wynoszą poszczególne elementy, należy je po prostu przemnożyć. Cała magia polega jednak na tym, aby prawidłowo ustalić, ile wynosi każda z tych zmiennych.
Udział zachowkowy
Udział zachowkowy to część spadku, którą osoba uprawniona do zachowku mogłaby otrzymać, gdyby dziedziczyła na zasadach ustawowych. Czyli liczymy, ile teoretycznie należałoby się danej osobie z majątku zmarłego, gdyby była ona spadkobiercą ustawowym.
- Przy obliczaniu tej wartości bierze się pod uwagę spadkobierców którzy odrzucili spadek i zostali uznani za niegodnych.
- NIE uwzględnia się natomiast wydziedziczonych i tych, którzy zrzekli się dziedziczenia (są traktowani, jakby ich nie było).
Ułamek z Kodeksu cywilnego – ile wynosi?
Wspomniany przeze mnie ułamek to:
- 1/2 wartości udziału spadkowego, który by przypadał danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym;
- 2/3 tego udziału – w przypadku, gdy uprawnione do zachowku to małoletni zstępni lub osoby trwale niezdolne do pracy.
Substrat zachowku
Obliczenie substratu zachowku znów możemy podzielić na kilka kroków:
Krok 1: Ustalenie wartości aktywów spadku
Pierwszym krokiem jest zsumowanie całkowitej wartości majątku, który zmarły pozostawił. Obejmuje to wszystkie aktywa, takie jak nieruchomości, środki pieniężne, inwestycje, itp.
Krok 2: Odejmowanie pasywów
Następnie odejmujemy od tej kwoty wszelkie pasywa, takie jak długi spadkowe i inne zobowiązania zmarłego. Ważne jest, aby nie uwzględniać w tym etapie zapisów zwykłych i poleceń, ponieważ one nie wpływają na wartość substratu zachowku.
Krok 3: Dodawanie wartości zapisów windykacyjnych i darowizn
Do pozostałej kwoty dodajemy wartość zapisów windykacyjnych (jeśli takie występują) oraz wartość darowizn, które spadkodawca dokonał za życia. Wartość tych darowizn jest różna w zależności od tego, kto jest uprawniony do zachowku:
- Dla osób obcych: Uwzględniamy darowizny dokonane w ciągu ostatnich 10 lat przed śmiercią spadkodawcy.
- Dla osób bliskich (spadkobiercy, uprawnieni do zachowku): Uwzględniamy darowizny od określonych momentów (np. 300 dni przed narodzinami pierwszego dziecka dla zstępnych, od dnia zawarcia małżeństwa dla małżonka).
Więcej o darowiznach w kontekście zachowku przeczytasz TUTAJ.
Obliczanie zachowku – przykład
Zmarły pozostawia żonę oraz trójkę dzieci, z których jedno jest niepełnoletnie. Sporządza jednak testament, w którym do całości spadku powołuje swojego przyjaciela.
Jak obliczyć zachowek?
1. Udział zachowkowy: Zmarły miał czworo potencjalnych spadkobierców ustawowych (żona i trójka dzieci), z których każdemu przysługiwałby równy udział spadkowy, czyli 1/4 całości spadku.
2. Wysokość zachowku (ułamek):
- Małżonek oraz pełnoletnie dzieci mają prawo do zachowku w wysokości połowy ich udziału spadkowego, czyli (1/4 × 1/2 = 1/8 spadku dla każdego).
- Dziecko niepełnoletnie ma prawo do większego zachowku, czyli dwóch trzecich ich udziału spadkowego (1/4 × 2/3 = 1/6 spadku).
3. Kwota zachowku: Załóżmy, że wartość majątku spadkowego wynosi 300.000 zł.
- Dla małżonka i każdego z pełnoletnich dzieci zachowek wynosi (300.000 zł × 1/8 = 37.500 zł dla każdego).
- Dla niepełnoletniego dziecka zachowek wynosi (300.000 zł × 1/6 = 50.000 zł).
Ubieganie się o zachowek – jak uzyskać zachowek?
Gdy osoba zobowiązana do zapłaty zachowku odmawia jego wypłaty, jedyną instytucją mogącą wymusić spełnienie tego obowiązku jest sąd. Sąd jednak nie podejmuje działań z własnej inicjatywy…
Potrzebne jest bowiem złożenie odpowiedniego pozwu. Proces ten niesie za sobą wysokie koszty związane m.in. z opłatami sądowymi. W obliczu tych wydatków, niektórzy decydują się na próby polubownego rozwiązania sporu zamiast skorzystania z procedury sądowej. Ja także rekomenduję swoim Klientom tę opcję (o ile tylko jest możliwa). Pamiętaj, że najgorsza ugoda jest lepsza niż najlepszy wyrok. 🙂
Zasady wypłaty zachowku
Oto najważniejsze zasady dotyczące zapłaty zachowku:
- Inicjatywa należy do uprawnionego. Prawo do żądania zapłaty zachowku nie jest automatycznie egzekwowane. Proces rozpoczyna się od momentu, gdy uprawniony formalnie zażąda jego wypłaty, zazwyczaj poprzez wezwanie do zapłaty, a potem pozew, o którym już wspominałem.
- Termin zapłaty. Termin zapłaty zachowku ustala uprawniony i informuje o nim zobowiązanego do zapłaty. Zazwyczaj przyjmuje się, że termin ten nie powinien być krótszy niż 14 dni od daty wezwania.
- Możliwość ugody. Przed skierowaniem sprawy do sądu, warto spróbować polubownie rozwiązać ewentualny spór. Ugodę można negocjować, biorąc pod uwagę różne terminy spłaty i wysokość kwot.
- Proces sądowy. Jeśli nie dojdzie do ugody, uprawniony może wnieść sprawę do sądu. Sąd będzie badał zasadność roszczenia oraz ustalał wysokość należnego zachowku.
- Odsetki. Jeśli zachowek zostanie zasądzony, sąd może także przyznać odsetki od daty wezwania do zapłaty, co rekompensuje uprawnionemu czas oczekiwania na wypłatę.
- Rozłożenie płatności na raty. W wyjątkowych sytuacjach sąd może rozłożyć zapłatę zachowku na raty, biorąc pod uwagę sytuację finansową i osobistą zobowiązanego do zapłaty.
Pomoc w sprawie o zachowek
Wiesz, że jesteś uprawniony do zachowku, ale boisz się, że sam sobie nie poradzisz z jego wyegzekwowaniem? A może to Ty masz zapłacić zachowek i szukasz rozwiązań? Jeśli potrzebujesz pomocy w tego typu sprawie, skontaktuj się z nami! Razem znajdziemy wyjście z sytuacji.