Otrzymanie spadku lub darowizny wiąże się nie tylko z przysporzeniem rzeczy i praw majątkowych. Sytuacje te rodzą bowiem obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn. Pamiętaj zatem, aby odwiedzić urząd skarbowy i opodatkować nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych uzyskanych w drodze spadku lub darowizny. Co ważne, temu samemu podatkowi podlega także otrzymanie majątku tytułem zachowku, zapisu, polecenia testamentowego albo polecenia darczyńcy. Jeśli nie wiesz, jak prawidłowo zapłacić podatek od spadków i darowizn, przeczytaj uważnie nasz artykuł.

Jak opodatkować spadek?

Moment uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku albo sporządzenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza rozpoczynają okres 6 miesięcy na rozliczenie się z podatku. Każdy spadkobierca powinien w tym celu wypełnić i złożyć formularz SD-Z2 albo SD-3. Wskazany termin to także okres zapłaty podatku. Poza przypadkami zwolnienia z podatku, które omówimy w kolejnym punkcie, wysokość podatku zależny od wartości spadku oraz grupy podatkowej. Dodatkowo, ustawodawca przewidział kwoty wolne od podatku. Aby obliczyć należny podatek musimy zatem:

1. ustalić skład spadku i jego wartość, wyłączając prawa majątkowe zwolnione od podatku,
2. określić grupę podatkową, do której należymy,
3. uwzględnić kwotę wolną,
4. obliczyć podatek,
5. odprowadzić podatek od spadku do urzędu skarbowego.

Podstawa opodatkowania w podatku od spadków i darowizn

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość spadku), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Do długów i ciężarów zalicza się w szczególności:

• długi spadkodawcy odziedziczone przez spadkobierców,
• wartość zapisów i poleceń spadkowych,
• koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku,
• koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie,
• koszty postępowania spadkowego, w tym wynagrodzenie wykonawcy testamentu,
• wypłaty z tytułu zachowku.

Dodatkowo, ze składników spadku należy wyłączyć te, które objęte są zwolnieniem z podatku od spadków m.in.:

• własność gruntów, stanowiących gospodarstwo rolne w rozumieniu podatku rolnego, wraz z będącymi ich częścią składową drzewami i innymi roślinami, pod warunkiem że w wyniku nabycia zostanie utworzone lub powiększone gospodarstwo rolne, a powierzchnia gospodarstwa rolnego utworzonego lub powstałego w wyniku powiększenia będzie nie mniejsza niż 11 ha i nie większa niż 300 ha oraz gospodarstwo to będzie prowadzone przez nabywcę przez okres co najmniej 5 lat od dnia nabycia,
• prawa do wkładów w spółdzielni rolników, rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub w spółdzielni kółek rolniczych,
• praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia,
• nabycie przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym,
• dzieła sztuki i rękopisy będące przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiały biblioteczne, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,
• własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej lub udziału w nim, pod warunkiem: zgłoszenia przez nabywcę nabycia własności przedsiębiorstwa lub udziału w nim właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku oraz prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez okres co najmniej 2 lat od dnia jego nabycia.

Grupy podatkowe w podatku od spadków

Jak już sygnalizowaliśmy to na wstępie, wysokość podatku od spadków zależy nie tylko od rodzaju prawo do spadku, czy nabytych w drodze spadku rzeczy ale przede wszystkim od grupy podatkowej, w której znajduje się dana osoba. Grupy te są następujące:

• grupa I obejmuje: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
• grupa II obejmuje: zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
• grupa III obejmuje pozostałych spadkobierców.

Jeżeli należysz, do którejś z tych grup, co do zasady masz obowiązek zapłacić podatek. Nie wszyscy jednak będą musieli zapłacić podatek od spadków. Można wyróżnić tu następujące przypadki:

1. podatnik znajduje się w grupie zwolnionych od podatku od spadków,
2. otrzymany majątek nie przekracza kwoty wolnej od podatku, a gdy wartość przekracza kwotę wolną – podatek należny jest tylko od nadwyżki,
3. upłynęło 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło nabycie spadku (zobowiązanie podatkowe uległo przedawnieniu).

Zwolnienie najbliższej rodziny od podatku od spadków i darowizn

Oprócz wskazanych w poprzednim punkcie grup podatkowych, wyróżnia się także tzw. grupę zero. Zalicza się do niej małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę. Osoby te mogą zostać zwolnione od podatku należnego od darowizny lub spadku, pod następującymi warunkiem, że zgłoszenia nabytych w drodze spadku własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Jeżeli jednak spadkobierca dowiedział się o nabyciu spadku po upływie terminu, zwolnienie stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.

Jeżeli zatem zgłoszenie nabycia spadku nie nastąpi w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia spadkobierca taki zobowiązany będzie uiścić podatek. Obowiązek ten nie dotyczy jedynie spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu. Do zgłoszenia wykorzystuje się druk SD-Z2.

Skala podatkowa i kwota wolna

Kwoty wolne od podatku zależą od grupy podatkowej i są następujące:

• 36 120 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
• 27 090 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
• 5733 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Jeżeli zatem wartość otrzymanego majątku w drodze spadku nie przekroczy ww. kwot, nie tylko nie musisz zgłaszać faktu nabycia spadku do właściwego naczelnika urzędu skarbowego ale także nie zapłacisz żadnego podatku. W innych przypadkach konieczne jest zgłoszenie nabycia spadku do organu podatkowego, a także obliczenie podatku. Podatek nie dotyczy zatem rzeczy nabytych przez spadkobiercę w drodze spadku do wartości własności rzeczy poniżej ww. kwot. Co ciekawe, jeżeli od spadkobiercy uprzednio otrzymaliśmy darowiznę, kwotę wolną stosujemy do sumy wartości spadku i darowizn poprzedzających nabycie spadku. Pod uwagę bierze się przy tym rok dziedziczenia oraz 5 poprzedzających rok nabycia spadku lat.

Jeżeli kwota do opodatkowania (czysta wartość – kwota wolna) jest mniejsza niż 11.833 zł, podatek wynosi:

• dla I grupy: 3%,
• dla II grupy: 7%,
• dla III grupy: 12%.

Dla podstawy opodatkowania od 11.833 zł do 23.665 zł wynosi podatek:

• dla I grupy: 355 zł + 5% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
• dla II grupy: 828 zł 40 gr i 9% od nadwyżki ponad 11 833 zł,
• dla III grupy: 1420 zł i 16% od nadwyżki ponad 11 833 zł,

Jeżeli wartość spadku przekroczy 23 665 zł, należny będzie podatek w wysokości:

• dla I grupy: 946 zł 60 gr i 7% od nadwyżki ponad 23 665 zł,
• dla II grupy: 1893 zł 30 gr i 12% od nadwyżki ponad 23 665 zł,
• dla III grupy: 3313 zł 20 gr i 20% od nadwyżki ponad 23 665 zł.

Podatek powinien zostać zapłacony w terminie 14 dni od uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia. Ten sam termin przewidziano do zgłoszenia  nabytych składników majątkowych w drodze spadku do właściwego naczelnika. Służy do tego formularz SD-3.

Opodatkowanie darowizn

Ze względu na fakt, iż te same zasady stosowane są zarówno do spadków, jak i do darowizn. Warto na koniec przyjrzeć się opodatkowaniu tych ostatnich. Co prawda stawki podatku oraz zwolnienia podmiotowe w obu przypadkach są takie same. Co do zasady ile wynosi podatek od spadku, tyle wyniósłby i od darowizny.  Przykładowo od darowizny dla osoby z I grupy podatkowej, w pierwszym progu podatek wynosi 3%. Jednak istnieją także pewne odmienności.

Przede wszystkim inaczej oblicza się podstawę opodatkowania darowizn. Jeżeli bowiem nabycie od tego samego darczyńcy następuje więcej niż jeden raz, do czystej wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się czystą wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych dotychczas od tego samego darczyńcy w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie. Tym samym, kwoty wolne, a także skala podatkowa dotyczą łącznej sumy darowizn otrzymanych w ciągu 5 lat.

Obdarowani mają także dodatkowy warunek skorzystania ze zwolnienia podmiotowego dla grupy zero. Mianowicie, w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne, a ich wartość doliczona do wartości majątku nabytego dotychczas od tej samej osoby w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie 5 lat poprzedzających ten rok przekracza kwotę wolną – konieczne jest udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek nabywcy w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowy.

Zgodnie zaś z rozporządzeniem Ministra Finansów z 28 czerwca 2023 r. w sprawie ustalenia kwot wartości rzeczy i praw majątkowych zwolnionych od podatku od spadków i darowizn i niepodlegających opodatkowaniu tym podatkiem oraz skal podatkowych, według których oblicza się ten podatek – zwolnione jest od podatku także nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 11 095 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 22 189 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny. Kwoty te obowiązują również w 2024 roku, do czasu wydania nowego rozporządzenia.

Osoba obdarowana nie sumuje darowizn otrzymanych od wielu osób. Darowizny otrzymane w ciągu pięciu lat sumuje się względem każdego darczyńcy odrębnie.

Podsumowanie

Poza nielicznymi wyjątkami, od otrzymanych darowizn i spadków powinniśmy uiścić podatek. Jego wysokość zależy po pierwsze wartości spadku. Po drugie zaś od grupy podatkowej, do której należymy. Pamiętać także należy o terminach na złożenie stosownego formularza i zapłacie podatku. Osoby zaliczane do grupy zero muszą natomiast pilnować terminu zawiadomienia urzędu skarbowego o nabyciu mienia. Jest to bowiem warunkiem umożliwiającym skorzystanie ze zwolnienia.